Δεν υπάρχει κανένα ναρκωτικό που σε καθιστά εξαρτημένο ακούσια, αν και κάποια ουσία μπορεί να προκαλεί μεγαλύτερη εξάρτηση από κάποια άλλη. Πρώτα απ' όλα η χρήση ναρκωτικών είναι μια επιλογή του χρήστη, αλλά φυσικά υπάρχουν και κάποιες εξαιρέσεις. Η χρήση ορισμένων ουσιών μπορεί να είναι παράνομη. Το τι είναι παράνομο ποικίλει από χώρα σε χώρα. Κάποιος μπορεί να λαμβάνει κάποια ναρκωτική ουσία με εντολή γιατρού, πιθανώς χωρίς την κατάλληλη προειδοποίηση σχετικά με τους κινδύνους εξάρτησης. Συχνά ο χρήστης είναι απληροφόρητος επειδή δεν γνωρίζει αρκετά σχετικά με τα χαρακτηριστικά και τους κινδύνους των ναρκωτικών, ειδικά όταν κάποιος κάνει χρήση για πρώτη φορά. Πολλοί άνθρωποι παίρνουν ναρκωτικά όταν είναι νέοι, για παράδειγμα για να κάνουν παρέα σε άλλους, για να δίνουν την εντύπωση του «σκληρού τύπου», για να ικανοποιήσουν την περιέργειά τους, για να ξεφύγουν από την πλήξη, ή ακόμα και για να θεωρούνται μοντέρνοι. Το εάν κάποιος θα συνεχίσει να κάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών εξαρτάται από το περιβάλλον, αλλά επίσης και από το ίδιο το άτομο. Η αποδοχή ή η απόρριψη από το περιβάλλον του χρήστη, ειδικά από τους φίλους, μπορεί να επηρεάσει σημαντικά, χωρίς να σημαίνει πάντα ότι το εξαρτημένο άτομο θα σταματήσει την χρήση. Μπορεί ακόμα να οδηγήσει κάποιον στο να αναζητήσει ένα άλλο περιβάλλον όπου η χρήση ναρκωτικών είναι περισσότερο αποδεκτή. Ένας άλλος λόγος για να συνεχίσει κάποιος τη χρήση ναρκωτικών είναι η εμπειρία που έχει οτι η συγκεκριμένη ουσία τον βοηθάει να ξεπεράσει ή να ξεχάσει συγκεκριμένα προβλήματα όπως ντροπή ή φόβος. Εάν κάποιος συνεχίζει τη χρήση ναρκωτικών γι' αυτό το λόγο, αυτό μπορεί να γίνει πολύ επικίνδυνο, επειδή σύντομα τα ναρκωτικά θα χρησιμοποιούνται με μεγάλη συχνότητα, και έτσι θα εγκατασταθεί σιγά σιγά μια εξάρτηση.